Czy możliwe jest aby oskarżony przebywający za granicą odpowiadał z wolnej stopy?
Zgodnie z art. 281 kodeku postępowania karnego
Jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy miejscowo sąd okręgowy może wydać oskarżonemu list żelazny.
Jeśli więc sąd okręgowy postawowi wydać list żelazny – będzie on podstawą pozostawania przez oskarżonego na wolności aż do prawomocnego zakończenia postępowania pod warunkiem, że oskarżony:
- będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym – także na wezwanie prokuratora;
- nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju;
- nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać postępowanie karne.
Jednakże uchybienie, któremuś z ww. warunków skutkować będzie odwołaniem przez Sąd listu żelaznego. List żelazny może być wydany zarówno na etapie postępowania przygotowawczego (przed Prokuratorem), jak również na etapie postępowania rozpoznawczego (przed Sądem). Można więc pokusić się o stwierdzenie, że list żelazny stanowi swoistą alternatywę dla tymczasowego aresztowania wobec osób oskarżonych przebywających za granicą.
Sąd może również uzależnić wydanie listu od złożenia poręczenia majątkowego, które będzie miało charakter środka zapobiegawczego. W przypadku wymierzenia kary bezwzględnej pozbawienia wolności, przedmiotowe poręczenie majątkowego stosowane będzie aż do czasu rozpoczęcia wykonywania kary.
Należy mieć na względzie, że to oskarżony musi zainicjować postępowanie o wydanie listu żelaznego tj. przebywając za granicą wystąpić do Sądu ze stosownym oświadczeniem. Co istotne – oświadczenie to musi być podpisane przez samego oskarżonego. List żelazny dotyczy tylko postępowania w związku, z którym został wydany. Nie można stosować tu wykładni rozszerzającej, gdyż skuteczność listu żelaznego nie rodzi uprawnień oskarżonego w innych postępowaniach. Wobec celu jaki ma spełniać list żelazny wykluczone jest jego stosowanie na etapie postępowania wykonawczego (po uprawomocnieniu się wyroku).
W doktrynie wskazuje się również, że wydanie europejskiego nakazu aresztowania (ENA) nie wyklucza następczego wydania listu żelaznego. Jednakże z racji niemożności jednoczesnego funkcjonowania ww. zasadne jest w takim przypadku podjęcie kroków zmierzających do uchylenia ENA. Inaczej jest jednak, gdy wydane zostanie postawienie o tymczasowym aresztowaniu, które co do zasady niweczy możliwość następczego wydania listu żelaznego.
Sądem właściwym do wydania listu żelaznego jest sąd okręgowy – z uwagi na właściwość miejscową rozpoznania sprawy. Zarówno wydanie listu żelaznego, odmowa wydania i jego odwołanie następuje w formie postanowienia Sądu, na które przysługuje zażalenie.
