Podstawa prawna przepadku pojazdu
Zgodnie z treścią art. 44b kodeksu karnego:
§1. W wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym.
§2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Za równowartość pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego.
§3. Jeżeli ustalenie średniej wartości rynkowej pojazdu odpowiadającego pojazdowi, o którym mowa w §1, w sposób określony w §2 nie jest możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, zasięga się opinii biegłego.
§4. Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu określonego w §2 nie orzeka się, jeżeli sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim wypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5000 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
§5. Przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.
Nietrzeźwy kierowca, a przepadek pojazdu – okoliczności
Na wstępie należy wskazać, że przepadek pojazdu dotyczy pojazdu prowadzonego w ruchu lądowym, zatem nie każdy przypadek prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości skończy się orzeczeniem przepadku pojazdu lub jego równowartości. W przeważającej mierze sytuacje prowadzenia pojazdów w stanie nietrzeźwości dotyczą kierowców poruszających się samochodami osobowymi, jednak należy pamiętać, że katalog pojazdów mechanicznych jest znacznie szerszy.
Przepadek pojazdu zgodnie z art. 44b §2 k.k. dotyczy wyłącznie pojazdu mechanicznego, który stanowi wyłączną własność sprawcy przestępstwa. Jeżeli zaś pojazd nie jest wyłączną własnością sprawcy Sąd orzeka przepadek równowartości jego wartości. W rzeczywistości przepadek równowartości pojazdu stanowić będzie stosunkowo częste przypadki w szczególności, gdy użytkowany pojazd stanowi własność innej osoby lub podmiotu niż sprawca przestępstwa (m. in pojazdy użytkowane w ramach leasingu), pojazd stanowi współwłasność lub został wynajęty.
Wprowadzone rozwiązania ustawowe przewidują przypadki, w których Sąd:
- musi orzec przepadek pojazdu (obligatoryjny przepadek)
- tak zwane „wypadki uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami”, w których sąd może odstąpić od orzeczenie przepadku (względnie obligatoryjny przepadek).
- oraz przypadki, w których orzeczenie przepadku jest fakultatywne.
Obligatoryjny przepadek pojazdu lub jego równowartości – kiedy sąd musi orzec przepadek?
Obligatoryjny przepadek pojazdu dotyczy przypadków wskazanych w art. 178 §3 k.k. – czyli, w sytuacji gdy zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia, a sprawca popełnił jedno z przestępstw:
- katastrofa komunikacyjna (art. 173 k.k.)
- spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174 k.k.)
- spowodowania wypadku komunikacyjnego (art. 173 §1 i §2 k.k.)
- jeżeli sprawca jednego z wyżej wymienionych przestępstw zbiegł z miejsca zdarzenia, a w chwili zdarzenia znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego
- jeżeli sprawca jednego z wyżej wymienionych przestępstw zbiegł spożył alkohol lub zażył środek odurzający przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu na zawartość alkoholu lub środka odurzającego
Jeżeli zaś zawartość alkoholu w organizmie sprawcy jednego z ww. przestępstw nie była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do ww. do stężenia orzeczenie przepadku jest dla Sądu fakultatywne.
Względnie obligatoryjny przepadek pojazdu lub jego równowartości
Ustawodawca poprzez art. 178a §5 k.k. wprowadził względnie obligatoryjny przepadek pojazdu lub jego równowartości. Brzmienie 178a §5 k.k. jest niefortunne i będzie prowadziło do trudności interpretacyjnych. Zgodnie z treścią art. 178a §5 k.k.
Sąd orzeka przepadek, o którym mowa w art. 44b, w razie popełnienia przestępstwa określonego w §1 lub 4, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w §1 była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Regulacja zakłada, że Sąd orzeka przepadek pojazdu lub jego równowartości, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w 178a §1 k.k. była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Oznacza to, że sprawca, który nie był wcześniej skazany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, a popełni to przestępstwo (art. 178a §1 k.k.) uniknie orzeczenia przepadku pojazdu lub jego równowartości, jeśli zawartość alkoholu w jego organizmie była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia.
Wykładnia art. 178 §5 k.k. prowadzi do przekonania, że w przypadku osoby, która była uprzednio skazana za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (z art. 178a §1 k.k.) i ponownie popełnia przestępstwo tj. wypełnia znamiona z art. 178a §4 k.k. sąd orzeka przepadek pojazdu lub jego równowartości (niezależnie od poziomu stanu nietrzeźwości).
Ustawodawca w 178a §5 k.k. wprowadził jednak swoistą „furtkę” do uniknięcia orzeczenia przepadku. Mianowicie „Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”.
W zakresie wyjątkowego wypadku, uzasadnionego szczególnymi okoliczności trudno jest domniemywać w jakim kierunku rozwinie się praktyka orzecznicza. Nie istnieje ustawowy katalog takich „wyjątkowych wypadków”, tak więc każdorazowo Sąd oceniać będzie dany przypadek na gruncie stanu faktycznego konkretnej sprawy.
Przepadek równowartości pojazdu – jakimi kryteriami kierować będzie się Sąd określając wartość pojazdu?
Przepadek równowartości wartości pojazdów orzekany będzie w przypadkach, gdy pojazd nie stanowi wyłącznej własności sprawcy przestępstwa. Sąd przyjmując wartość pojazdu w pierwszej kolejności kierować będzie się danymi wskazanymi w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo (wskazaną wartością pojazdu). Jeżeli zaś polisa nie określa wartości pojazdu Sąd ustali wartość pojazdu na podstawie średniej wartości rynkowej pojazdu, mając w szczególności na względzie: markę pojazdu, model, rok produkcji, typ nadwozia, rodzaj napędu i silnika, pojemność lub moc silnika, przybliżony przebieg. Istotną kwestią jest fakt, że Sąd dokonując tego ustalenia nie będzie posiłkować się opinią biegłego rzeczoznawcy. Tylko w przypadku, gdy ustalenie wartości rynkowej pojazdu nie będzie możliwe (z uwagi na szczególne cechy tego pojazdu) – Sąd dopuści dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy celem określenia jego wartości.
Więcej informacji można znaleźć na stronie rządowej w artykule: Wyjaśniamy przepisy dotyczące konfiskaty pojazdów
Prowadzenie pojazdu należącego do pracodawcy – wyłączenie przepadku
Szczególne rozwiązanie wyłączające orzeczenie przepadku pojazdu lub jego równowartości dotyczy sprawcy przestępstwa, który wykonując czynności zawodowe lub służbowe prowadził pojazd należący do pracodawcy. W takim przypadku sąd orzeka wobec sprawcy nawiązkę w wysokości co najmniej 5.000,00 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonej oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Przepadek pojazdu lub jego równowartości spotyka się z krytycznymi ocenami części przedstawicieli doktryny. Podnoszone są zarzuty dotyczące niejasnego brzmienia przepisów i niekonstytucyjności wprowadzonego rozwiązania. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r. (I KZP 20/08) Pojazd mechaniczny stanowi przedmiot czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., a więc nie należy do kategorii przedmiotów, które służą lub są przeznaczone, w rozumieniu art. 44 §2 k.k., do popełnienia tego przestępstwa. Zatem w cytowanej uchwale Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że orzeczenie przepadku pojazdu nie jest dopuszczalne, gdyż pojazd ten nie służy do popełnienia czynu zabronionego.
Wątpliwości budzi również art. 295 §1a k.p.k. zgodnie z którego treścią:
W razie popełnienia przestępstwa za które orzeka się przepadek pojazdu mechanicznego, o którym mowa w art. 44b Kodeksu karnego, Policja dokonuje tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia tego przestępstwa.
Nie jest zatem jednoznaczne czy Policja dokonywać będzie również tymczasowego zajęcia pojazdu w przypadku przestępstwa, za które orzeczenie przepadku jest fakultatywne.
Nowelizacja kodeksu karnego wprowadzająca przepadek pojazdu mechanicznego stanowi w tym zakresie rozbudowaną i stosunkowo skomplikowaną materię. Należy wspomnieć, że tylko w 2023 r. Policja zatrzymała na polskich drogach ponad 90 tysięcy nietrzeźwych kierowców. Od 14 marca 2024 r. nietrzeźwi kierowcy będą musieli dodatkowo zmierzyć się z problematyką przepadku pojazdu, a jego orzeczenie stanowić może dla nich bardzo duże obciążenie finansowe. Warto zatem przeanalizować swoją sytuację z profesjonalnym pełnomocnikiem, gdyż jak wskazano – nie w każdym przypadku wobec kierującego w stanie nietrzeźwości orzeczony zostanie przepadek pojazdu.
