Ustawa kodeks karny posługuje się pojęciami odnoszącymi się do kryterium wiekowego tj. młodociany, nieletni oraz małoletni. Terminy te nie są tożsame, zaś ich niewłaściwe, naprzemienne używanie często prowadzi błędnej interpretacji przepisów prawa.
Wiek sprawcy – Nieletni
Granice wiekowe odpowiedzialności karnej uregulowane zostały w art. 10 kodeksu karnego. Generalną zasadą jest ponoszenie odpowiedzialności karnej po ukończeniu siedemnastego roku życia. Jednak ustawodawca w art. 10 § 2 k.k. stanowi, że nieletni po ukończeniu 15 roku życia może odpowiadać (za wymienione w tym przepisie przestępstwa) na zasadach określonych w kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Dotyczy to oczywiście najcięższych przestępstw m.in. zamachu na życie Prezydenta, zabójstwa człowieka czy spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Orzeczona kara wobec sprawcy nieletniego nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia. Ponadto Sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
Mając na uwadze powyższe – sprawcą nieletnim jest osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat. Wobec sprawców nieletnich zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Wiek sprawcy – Małoletni
Próżno w kodeksie karnym szukać definicji małoletniego pomimo, że termin ten wielokrotnie powtarzany jest w jego przepisach – np. poprzez określone sankcje karne przy popełnienie przestępstwa na szkodę małoletniego, czy też rozwiązanie z art. 106 a. k.k., zgodnie z którym
Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.
Należy więc odwołać się do ustawy kodeks cywilny, zgodnie z którą pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście (art. 10 § 1 k.c.). Wobec tego małoletnim jest osoba poniżej osiemnastego roku życia – i tak należy interpretować pojęcie małoletniego używane w kodeksie karnym.
Wiek sprawcy – Młodociany
W art. 115 § 10 k.k. znajduje się definicja sprawcy młodocianego, zgodnie z którą:
Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Sprawca młodociany odpowiada za popełnione przestępstwo, jednak ustawodawca obliguje Sąd do wymierzenia młodocianemu sprawcy kary mając na względzie jej funkcję wychowawczą. W rozdziale VI. k.k. dotyczącym zasad i wymiaru kary i środków karnych tj. w art. 54 § 1 k.k. ustawodawca stanowi, iż Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować. Różnice dotyczącą sprawcy młodocianego możemy również dostrzec w art. 70 § 2 k.k. dotyczącym warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności – W wypadku zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat. Przypomnijmy, iż wobec sprawców nie będących młodocianymi (oraz sprawców którzy nie popełnili przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej) okres próby wynosi od roku do lat 3. Wydłużenie przedmiotowego okresu próby wobec sprawców młodocianych ma również na celu realizację wspomnianej funkcji wychowawczej.
Ponadto zgodnie z art. 60 § 1 k.k. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1 k.k. (czyli względy wychowawcze). Jak wynika z powyższego status młodocianego może mieć znaczący wpływ na rodzaj i wymiar kary wobec sprawcy przestępstwa.
Adwokat Koszalin – Wojciech Janus
