Czym jest ubezwłasnowolnienie całkowite?
Ubezwłasnowolnienie może być dokonane jedynie poprzez orzeczenie Sądu Okręgowego, które prowadzi do pozbawiania zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie – nie może dokonywać ważnych czynności prawnych tj. zawierać umów, wstąpić w związek małżeński czy dokonać darowizny swojego majątku.
Wyjątkiem są jedynie drobne umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, jeżeli umowa taka nie jest rażąco krzywdząca dla osoby niezdolnej do czynności prawnych. Stanowi o tym art. 14 §2 kodeksu cywilnego. Oznacza to, że ubezwłasnowolniony może np. dokonać zakupów spożywczych lub kupić bilet komunikacji miejskiej.
Warto pamiętać, że ubezwłasnowolnienie ma na celu ochronę szeroko pojętych interesów osoby, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Osoby najbliższe dla wymagającego pomocy, często zwlekają latami ze złożeniem wniosku (usprawiedliwiając to kwestiami moralnymi). Oczywiście każdy przypadek należy rozważyć indywidualnie, aby nie podejmować pochopnych decyzji. W mojej ocenie, jeśli podstawy do ubezwłasnowolnienia faktycznie istnieją to złożenie wniosku jest konieczne. Podjęcie czynności prawnych przez osobę, która nie została ubezwłasnowolniona (pomimo istniejących ku temu podstaw) może prowadzić do poważnych skutków prawnych, które trudno jest później zakwestionować.
Jakie są przesłanki do ubezwłasnowolnienia?
Przepis art. 13 §1 kodeksu cywilnego zawiera przesłanki ubezwłasnowolnienia osoby, która ukończyła 13. rok życia. Zgodnie z przywołanym przepisem
Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Zatem ustawodawca wskazuje, iż do ubezwłasnowolnienia całkowitego konieczne jest aby przy chorobie psychicznej, niedorozwoju umysłowym, zaburzeniach psychicznych, pijaństwie lub narkomanii osoba dotknięta powyższym nie była w stanie kierować swym postępowaniem.
W praktyce częstymi podstawami wniosków o ubezwłasnowolnienie całkowite jest wystąpienie zaawansowanej demencji, choroby Alzhaimera lub zespół apaliczny (śpiączka/stan wegetatywny).
Uprawnieni do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie
Do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie uprawniony jest określony w przepisach krąg podmiotów. Zgodnie z art. 545 §1 kodeksu postępowania cywilnego z wnioskiem takim może wystąpić:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
- jej przedstawiciel ustawowy.
Do jakiego sądu złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Zgodnie z art. 544 k.p.c. sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych. Właściwość miejscową Sądu zależna jest od miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy (lub w przypadku braku miejsca zamieszkania – miejsce jej faktycznego pobytu). Zatem jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby, która zamieszkuje w Koszalinie – wniosek należy złożyć do Sądu Okręgowego w Koszalinie I Wydział Cywilny (ul. Waryńskiego 7).
Załączniki i opłata od wniosku
Opłata od zainicjowanie sprawy o ubezwłasnowolnienie wynosi 100,00 złotych. Stanowi o tym art. 23 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Opłatę można wnieść w znakach opłaty sądowej lub przelewem na konto Sądu. Jeżeli wybierzemy pierwsze rozwiązanie to opłatę należy przykleić na wniosek, zaś w przypadku dokonania przelewu powinniśmy dołączyć wydrukowany dowód do wniosku.
W toku sprawy o ubezwłasnowolnienie Sąd wzywa również wnioskodawcę do uiszczenia zaliczki na poczet wywołania opinii biegłego sądowego. Biegli wydają opinię na temat stanu zdrowia osoby, której dotyczy wniosek. Najczęściej kwota zaliczki nie przekracza 1.000,00 złotych. Jeśli wnioskodawca nie jest w stanie pokryć zaliczki na biegłych powinien rozważyć złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych należy załączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, dochodach, majątku i źródłach utrzymania.
Oprócz dowodu uiszczenia opłaty w kwocie 100,00 złotych do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć dokumenty w postaci:
- odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, które wykazują stopień pokrewieństwa z osobą, której wniosek dotyczy (np. akt urodzenia córki, jeżeli wniosek dotyczy ojca). Jeśli na skutek zawarcia związku małżeńskiego wnioskodawcy doszło do zmiany nazwiska – wnioskodawca zobowiązany jest do przedłożenia również swojego aktu małżeństwa)
- odpis skrócony aktu małżeństwa osoby, której wniosek dotyczy (jeśli pozostaje w związku małżeńskim).
- dokumentacja medyczna osoby, której wniosek dotyczy – z reguły jest to dokumentacja od lekarza psychiatry, neurologa lub psychologa.
- dwa podpisane przez wnioskodawcę czytelnie imieniem i nazwiskiem odpisy wniosków z załącznikami.
Co zawrzeć we wniosku o ubezwłasnowolnienie?
We wniosku o uzasadnienie należy oznaczyć:
- osobę wnioskodawcy – wskazanie imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz numeru PESEL. Chociaż przepisy nie wymagają podawania numeru telefonu – wskazanie swojego numeru nie będzie błędem, a może ułatwić Sądowi kontakt z wnioskodawcą w razie pilnej potrzeby.
- osobę uczestnika (której wniosek dotyczy) – wskazanie imienia i nazwiska, miejsca zamieszkania, numeru PESEL.
Pismo powinno się zatytułować „Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite”. Z treści wniosku powinno wynikać żądanie ubezwłasnowolnienia oraz wykazanie, iż wnioskodawca ma uprawnienie do złożenia wniosku, co opisałem wcześniej. Należy także wskazać podstawy faktyczne uzasadniające złożenie wniosku (stan zdrowia/zachowania uczestnika) uzasadniające dlaczego w ocenie wnioskodawcy zachodzi potrzeba ubezwłasnowolnienia całkowitego. Okoliczności te powinny być należycie uprawdopodobnione. Dlatego miarę możliwości zasadne jest podparcie wniosku dokumentami medycznymi. Można również zawnioskować o przesłuchanie świadków podając imiona, nazwiska, adresy i okoliczności, na które mają zostać przesłuchani. We wniosku powinna również znaleźć się informacja czy osoba, której dotyczy sprawa pozostaje w związku małżeńskim.
Należy również wskazać czy stan zdrowia Uczestnika pozwala na jego przesłuchanie. W przypadku, w którym istnieje faktyczna możliwość przesłuchania Uczestnika, jednak nie może on ze względów zdrowotnych dotrzeć do Sądu – może być on wysłuchany przez sędziego wyznaczonego w miejscu swojego faktycznego pobytu.
Doradca tymczasowy
Przy wszczęciu sprawy o ubezwłasnowolnienie lub w jej toku Sąd może na wniosek Uczestnika postępowania lub z urzędu ustanowić doradcę tymczasowego. Ma to miejsce tylko w przypadku, gdy wniosek dotyczy osoby pełnoletniej, a ustanowienie doradcy tymczasowego jest konieczne dla ochrony osoby Uczestnika lub jej mienia (art. 548 §1 k.p.c.).
Zgodnie z procedurą – przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Sąd ustanawia doradcą tymczasowym małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Postanowienie w przedmiocie ustanowienia doradcy tymczasowego staje się skuteczne z chwilą doręczenia go osobie, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy.
Jeśli jednak:
- wniosek o ubezwłasnowolnienie zostanie prawomocnie oddalony lub odrzucony albo postępowanie umorzono;
- na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ustanowiony został opiekun lub kurator
Postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego traci moc.
Ponadto Sąd odwoła doradcę tymczasowego, jeżeli ustanie dalsza potrzeba ochrony osoby lub jej mienia.
Jak przebiega sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Jeżeli istnieje możliwość do wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek (nie zachodzi np. stan apaliczny) Sąd dokona tego w pierwszej kolejności. Wysłuchanie odbywa się przy udziale psychologa i psychiatry. Następnie przeprowadzone będzie dalsze postępowania dowodowe w postaci: m. in przesłuchania wnioskodawcy, świadków, przeprowadzenia dowodu z pisemnej opinii biegłego (psychiatra/neurolog/psycholog). Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd wyda postanowienie, od którego przysługuje apelacja do Sądu II. instancji.
W przypadku uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym danej osoby akta sprawy zostaną przekazane do sądu opiekuńczego. Będzie to Sąd Rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu ubezwłasnowolnionego (w Koszalinie jest to Sąd Rejonowy III Wydział Rodzinny i Nieletnich mieszczący się przy ul. Władysława Andersa 34). Sąd opiekuńczy przeprowadzi postępowanie w przedmiocie ustanowienia opiekuna prawnego dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.
Jak wskazałem na początku – ubezwłasnowolnienie całkowite prowadzi do utraty zdolności do czynności prawnej, wobec czego czynności prawne dokonane przez taką osobę są nieważne z mocy prawa. Jednakże ustanowiony przez Sąd opiekun osoby pełnoletniej, która została ubezwłasnowolniona całkowicie będzie dokonywać w jej imieniu ważnych czynności prawnych. Dla czynności prawnych przekraczających zwykły zarząd majątkiem ubezwłasnowolnionego konieczne będzie uzyskanie zezwolenia Sądu opiekuńczego.
Ile trwa ubezwłasnowolnienie?
Postanowienie Sądu Okręgowego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia ma charakter bezterminowy. Jeżeli jednak ustaną przyczyny, dla których orzeczono o ubezwłasnowolnienie Sąd je uchyli. Sąd może również zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, jeżeli nastąpi poprawa stanu psychicznego osoby, której sprawa dotyczy lecz w dalszym ciągu wymagana jest pomoc w prowadzeniu jej spraw. Sam ubezwłasnowolniony całkowicie posiada legitymację do wystąpienia z wnioskiem do Sądu o uchylenie ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie – pomoc prawna
Ubezwłasnowolnienie całkowite rodzi daleko idące skutki. Nie bez powodu złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie jest sankcjonowane grzywną (art. 545 §4 k.p.c.). Dlatego przed złożeniem wniosku warto skorzystać z porady profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego lub adwokata.
